Instytut Energetyki - Państwowy Instytut Badawczy powołany został uchwałą Rady Ministrów nr 815/53 z dnia 2 listopada 1953 r. jako jednostka badawczo-rozwojowa.
Początkowo główna siedziba Instytutu mieściła się na ul. Mysiej w Warszawie.
Zadaniem Instytutu miało być niesienie doraźnej pomocy energetyce zawodowej w dziedzinie eksploatacji i budownictwa energetycznego, upowszechnianie postępu technicznego w zakresie wytwarzania, przesyłania, rozdzielania i użytkowania energii elektrycznej oraz popieranie ruchu racjonalizatorskiego i nowatorskiego w energetyce.
W Warszawie powołano zakłady: Elektryczny, Automatyki i Zabezpieczeń oraz Cieplny, a w Katowicach – Zakład Systemów Energetycznych. Jednocześnie powstał Działowy Ośrodek Dokumentacji Technicznej i następujące pracownie terenowe:
- Pracownia Budownictwa i Osprzętu Sieciowego w Bielsku-Białej,
- Pracownia Wykorzystania i Modernizacji Aparatury Elektrycznej w Mikołowie,
- Pracownia Wykorzystania i Modernizacji Maszyn Elektrycznych w Łodzi,
- Pracownia Profilaktyki Urządzeń Elektrycznych w Poznaniu,
- Pracownia Przepięć i Uziemień w Gdańsku,
- Pracownia Automatyki w Gdańsku.
W roku 1958 uchwałą Rady Ministrów nastąpiło podporządkowanie Instytutu Energetyki Zjednoczeniu Energetyki.
Na początku lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku w skład Instytutu wchodziło siedem zakładów naukowo-badawczych:
- Zakład Systemów Energetycznych,
- Zakład Cieplny,
- Zakład Elektryczny,
- Zakład Automatyki i Zabezpieczeń,
- Zakład Sieci Elektrycznych w Katowicach,
- Zakład Użytkowania Energii,
- Zakład Techniki Cyfrowej.
W latach 1963-1968 powołano dalsze zakłady naukowo-badawcze:
- Zakład Regulacji w Gdańsku,
- Zakład Izolacji w Poznaniu,
- Zakład Techniki Analogowej we Wrocławiu.
W roku 1972 Zakład Regulacji w Gdańsku został podporządkowany Instytutowi Automatyki Systemów Energetycznych we Wrocławiu, a następnie w roku 1988 został ponownie wyłączony w strukturę Instytutu Energetyki jako Oddział Gdańsk IEn.
W roku 1973 Zakład Cieplny podzielony został na zakłady:
- Zakład Urządzeń Cieplnych,
- Zakład Procesów Cieplnych,
- Zakład Materiałoznawstwa,
które zostały zlokalizowane na terenie EC Pruszków i EC Siekierki.
W roku 1975 Zakład Urządzeń Elektrycznych (dawny Zakład Elektryczny) podzielono na zakłady
- Zakład Urządzeń Elektrycznych,
- Zakład Wysokich Napięć,
- Zakład Linii Elektroenergetycznych
oraz powołano Zakład Ochrony Środowiska w Pruszkowie.
W roku 1976 wydzielono z Instytutu trzy zakłady: Modeli Matematycznych i Programowania, Systemów Informatycznych oraz Obliczeń Numerycznych (dawniej Techniki Cyfrowej) tworząc z nich Centrum Informatyki Energetyki i Energii Atomowej.
W latach 1977-1980 działalność naukowo-badawcza Instytutu była zgrupowana w dwóch pionach:
- Zespół Zakładów Wytwarzania z czterema zakładami,
- Zespół Zakładów Elektrycznych z siedmioma zakładami (w tym powołany w roku 1977 Zakład Pomiarów Systemowych)
i w ośrodkach branżowych: Ośrodku Normalizacji oraz Ośrodku Informacji Naukowej, Technicznej i Ekonomicznej.
W roku 1977 włączono do Instytutu Zakład Doświadczalny w Białymstoku.
W roku 1982 powstał Oddział Transformatorów w Łodzi. Oddział został nastepnie przekształcony w Pracownię Monitoringu i Diagnostyki Transformatorów, która w roku 2012 zakończyła działalność.
W roku 1983 nastąpiła likwidacja bazy laboratoryjnej w Pruszkowie i przeniesienie zakładów cieplnych do nowego budynku Instytutu na Siekierkach.
W roku 1992 utworzony został Oddział Ceramiki „CEREL” w Boguchwale powstały z ośrodka badawczo-rozwojowego Zakładu Porcelany Elektrotechnicznej ZAPEL.
W roku 2002 w Pionie Cieplnym zostało powołane Centrum Integracji Badań nad Zaopatrzeniem w Energię Europy Środkowo-Wschodniej z Wykorzystaniem Paliw Kopalnych i Źródeł Odnawialnych CENERG. Obecnie Centrum CENERG nosi nazwę Centrum Integracji Badań Energetycznych CENERG i podlega bezpośrednio Dyrektorowi IEn.
W roku 2003 Instytut Energetyki składał się z Oddziałów:
- Oddziału Ceramiki w Boguchwale,
- Oddziału Gdańskiego,
- Oddziału Transformatorów w Łodzi,
- Zakładu Doświadczalnego w Białymstoku
oraz trzech Pionów w Warszawie:
- Pionu Cieplnego,
- Pionu Elektrycznego,
- Pionu Mechanicznego.
Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 7 listopada 2007 (Dz. U. 212, poz. 1565) w strukturę Instytutu Energetyki włączone zostały dwa instytuty: Instytut Techniki Cieplnej w Łodzi oraz Instytut Techniki Grzewczej i Sanitarnej w Radomiu.
Aktualna struktura Instytutu Energetyki
W wyniku ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych (Dz. U. 2010 r. nr 96, poz.618) z dniem 1 października 2010 r. Instytut Energetyki został przekształcony w instytut badawczy.
Funkcję dyrektora Instytutu Energetyki pełnili:
- doc. Czesław Rukszto 1953-1956
- mgr Jerzy Łaskow 1956-1959
- doc. Bogusław Leszek 1959-1970
- prof. Marek Jaczewski 1971-1990
- doc. Janusz Rakowski 1990-1996
- prof. dr hab. inż. Jacek Wańkowicz 1997-2016
- dr hab. inż. Tomasz Gałka, prof IEn 2016-2022
Od 27 września 2022 r. dyrektorem Instytutu jest prof. dr hab. inż. Jakub Kupecki.
Pierwszym przewodniczącym Rady Naukowej Instytutu był prof. Włodzimierz Szumilin z Politechniki Warszawskiej. Wieloletnimi przewodniczącymi Rady byli prof. Lucjan Nehrebecki z Politechniki Śląskiej, prof. Zbigniew Ciok z Politechniki Warszawskiej, prof. Zenon Orłowski i dr hab. inż. Jerzy Przybysz, prof IEn.
Obecnie Przewodniczącym Rady Naukowej IEN jest prof. dr hab. Jarosław Mizera z Politechniki Warszawskiej.
Zgodnie z Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 sierpnia 2016 (poz. 1464) ogłoszonym w Dzienniku Ustaw RP w dniu 14 września 2016 od dnia 15 września 2016 nadzór nad Instytutem Energetyki sprawuje minister właściwy do spraw energii.
Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 24 listopada 2023 r. nadano Instytutowi Energetyki status Państwowego Instytutu Badawczego.